Historia Wałbrzycha sięga XII wieku. Pierwszą historyczną wzmianką o mieście jest informacja zawarta w dokumencie z 1305 r. „Liber fundationis Episcopatus Wratislavienis”, według którego Wałbrzych był wówczas parafią, nosił miano Waldenberc i znajdował się we władaniu książąt świdnicko – jaworskich. Jednak według świdnickiego kronikarza Ephraina Ignatiusa Naso, leśna osada istniała tu już w 1191 roku. Nazwę swą miała zawdzięczać pielgrzymkom do drewnianego kościółka z leczniczą wodą na pagórku lub staremu grodowi pośród lasu.

Pierwsi mieszkańcy osady zajmowali się myślistwem, bartnictwem oraz wycinaniem drzew potrzebnych na opał i budulec. Z czasem rozwinęło się rolnictwo, rzemiosło i hodowla bydła. Na obecnej Alei Wyzwolenia było miejsce spędu bydła, a wzdłuż dzisiejszej ul. Marii Konopnickiej stały stodoły mieszczan.

Od roku 1278 dzieje Wałbrzycha związane były z losami księstwa świdnickiego,
a następnie z księstwem świdnicko – jaworskim. Rządy Piastów na tych terenach przyczyniły się do powstania potężnych grodów obronnych i miast warownych, między innymi Zamku Książ, Nowy Dwór, Rogowiec, Radosno, Grodno, a także Strzegomia, Świdnicy czy Mieroszowa, które miały zabezpieczyć księstwo przed napadami Czechów z południa. W tym okresie rozpoczęto także wydobywanie srebra i ołowiu oraz węgla kamiennego i jak wskazują ślady górnicze, pierwsze kopalnie znajdowały się na zboczach Ptasiej Góry.
W okolicach dzisiejszego dworca kolejowego Wałbrzych Miasto tryskały źródła mineralne (wzmiankowane już w 1375 r.), a Stary Zdrój (Alt Wasser) urósł na przełomie XVIII/XIX wieku do rangi znanego uzdrowiska.

W 1382 roku Wałbrzych stał się własnością lenną rodu Schaffów, później zwanych Schaffgotschami. W 1392r. zmarła księżna Agnieszka, wdowa po księciu Bolku II i skończył się okres panowania Piastów na tych terenach. Pomimo niechęci uznania władzy czeskiej, na mocy wcześniejszych układów, udało się cesarzowi Karolowi IV Luksemburczykowi, będącemu jednocześnie królem Czech, zawładnąć księstwem świdnicko – jaworskim.

Między latami 1402 – 1426 Wałbrzych (wówczas Waldenburg) otrzymał od Schafgotschów prawa miejskie. Na krótko majątek stał się własnością Johanna Liebenthala, a w 1434 roku rodu von Czettritz. Od II połowy XV wieku przechodził z rąk do rąk, będąc własnością króla węgierskiego Macieja Korwina, Władysława Jagiellończyka oraz jako dobra zastawne Fabiana von Tschirnhaus z Bertelsdorf. W 1492 Wałbrzych ponownie stał się własnością rodziny von Czettritz, pozostając w jej władaniu przez blisko 250 lat.

Przełom XV i XVI wieku był dla Wałbrzycha trudnym okresem, z powodu wojen husyckich, walk o Śląsk, rozbojów dokonywanych przez rycerzy i rozbójników, niszczenia zamków i wsi, a także klęsk żywiołowych i epidemii.

Czas ożywienia gospodarczego i odbudowy Wałbrzycha ze zniszczeń nastąpił w XVI wieku. Wtedy to rozwinął się także przemysł lniarski. XVII wiek to kolejny trudny okres w dziejach miasta spowodowany wojną trzydziestoletnią, epidemiami i zarazami.

W 1738 roku wieku miasto za sumę 40 tys. talarów przeszło w ręce nowych właścicieli, którymi stali się Hochbergowie, zamieszkujący wówczas Zamek Książ. Władali oni Wałbrzychem do roku 1808, a więc do edyktu króla pruskiego z 19 XI 1808r., który to między innymi znosił miasta prywatne i wskrzeszał samorząd miejski.

Po kolejnym trudnym okresie jakimi były wojny napoleońskie nastąpił widoczny rozkwit Wałbrzycha. Doprowadzono linie kolejową do miasta, zaczęły się gwałtownie rozwijać kopalnie i koksownie, wzniesiono wiele budynków publicznych i przemysłowych, w mieście pojawiła się typowo wielkomiejska zabudowa z okazałymi kamienicami, założono sieć linii tramwajowych, działało wiele organizacji. W tym czasie swą działalność rozpoczęła także mechaniczna przędzalnia (1818r.), fabryka maszyn „Huta Karol” w 1820r., Fabryka Porcelany „Krzysztof” w 1829r., Fabryka porcelany „Wałbrzych” w 1845r. oraz huta szkła w 1868r.

Okres I i II wojny światowej nie dotknął Wałbrzycha i jego mieszkańców bezpośrednio. Po II wojnie światowej nastąpił proces wysiedlania Niemców i osiedlania się w Wałbrzychu Polaków, pochodzących z byłych terenów wschodnich II Rzeczypospolitej, z centralnej Polski, a także reemigrantów, głównie polskich górników, którzy przybywali z Francji, Westfalii i Belgii.

Od pierwszych lat powojennych w Wałbrzychu żywo rozwijała się działalność kulturalna i społeczna. Powstały między innymi Filharmonia Wałbrzyska, Teatr Lalek, Teatr Dramatyczny, Muzeum Miejskie, Zespół Pieśni i Tańca „Wałbrzych” oraz Wojewódzkie Centrum Kultury.

W okresie powojennym zmienił się również układ przestrzenny miasta. W granice administracyjne zostały wcielone kolejne dzielnice między innymi Podgórze, Stary Zdrój czy Biały Kamień. Budowano też nowe osiedla, z których największe to Piaskowa Góra i Podzamcze.

Po 1990 roku w wyniku przemian rozpoczęto likwidację kopalń i koksowni. Obecnie przemysł wałbrzyski opiera się głównie na branży ceramicznej, motoryzacyjnej, odzieżowej, materiałów budowlanych itp. W 1997r. na obrzeżach miasta został utworzona Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna, na której terenie działa kilkanaście renomowanych firm polskich i zagranicznych.

Wizerunek Wałbrzycha przez ostatnie lata znacznie się zmienił. Dzisiejszy Wałbrzych to nowoczesne miasto, pełne zieleni posiadające wspaniałe walory turystyczne i rekreacyjne.